نوروز ... یک فرهنگ

نوروز

نوروز مصادف با یکم فروردین ماه ، آغاز سال و برپایی اعتدال بهاری است . طبق تقویم جلالی که دقیق ترین تقویم دنیاست ، نوروز ، آغاز سال جدید است . اگر به خاستگاه نوروز توجه کنیم ، کهن ترین داستان در مورد پیداش آن ، قصه ی جمشید جم است . طبق شاهنامه ی فردوسی بزرگ ، جمشید ، پسر طهمورث و پادشاه پیشدادی ، در طول فرمانروایی اش خدمات بسیاری به کشور و مردمش کرد و آنچنان مورد فر ایزدی قرار گرفت تا اینکه ناگهان خودکامگی بر او چیره گشت  . آنگاه دستور داد که تختی عظیم از زر و گوهر ناب برایش بسازند . هر وقت که او اراده میکرد و بر تخت می نشست ، دیوان او را بر فراز آسمانها میبردند . در یکی از همین روز ها که شاه جم از آسمان بازگشت مردم آنروز جشن گرفته و نوروز خواندند .300 سال پس از آن مردم در رفاه کامل بودند تا که فر ایزدی به کلی از جمشید دور شد و جمشید خود را خدا دانست . 23 سال بعد ، شاهنشاهی جمشید شاه بدست ضحاک تازی « عرب » سرنگون شد و به قول فردوسی ، ضحاک او را از وسط به دو نیم کرد .

چهارشنبه سوری

آتش بازی هایی که در جشن چهارشنبه ی آخر سال برگزار میشود واقعا جذاب اند البته قبل از اینکه مردم آنرا به یک کابوس تبدیل کنند . طبق مقاله ی موجود در ویکی پدیا ، مراسم چهار شنبه سوری به ایران باستان تعلق ندارد چرا که ایرانیان آتش را عنصری مقدس میدانسته و پریدن از روی آنرا توهین تلقی میکردند . همان طور میتوان گفت که بر طبق عقیده ایرانیان باستان ، آتش پاک کننده بدی هاست و مردم برای نابود کردن بدی ها و زشتی های خود ، این مراسم را برگزار میکردند . همان طور که در حال پریدن جملات « زردی من از تو و سرخی تو از من » را بیان میکنند ! اما مخاطب قرار دادن آتش و گفتن این جمله با توجه به آن احترام ایرانیان برای آتش ، غیر عادی بنظر میرسد . در هر صورت ظاهرا تاریخچه ی دقیقی از این آیین وجود ندارد هر چند جملاتی را به نقل از زرتشت در باره ی این جشن منتشر میکنند .

کوزه شکستن

کوزه شکستن از آداب مربوط به شب چهارشنبه سوری است . بعد از مراسم آتش بازی ، مردم کوزه های سفالین خود را بر بام خانه ها میبردند و آنرا از بلندی بزیر پرت میکردند . این مراسم به عهد باستان بازمیگردد و مردم معتقد بودند که بدی ها و بلا ها را در کوزه متراکم کرده اند و با شکستن کوزه ، بلا را از خود دفع کرده اند . از طرفی این رسم جنبه بهداشتی داشته . ظروف سفالین به دلیل نداشتن لعاب زود چرکین و آلوده میشوند و در دست داشتن کوزه ی سفالین بیش از یکسال درست نیست . از طرفی با شکستن کوزه به کوزه ی جدیدی نیاز پیدا خواهیم کرد و اینگونه کار و کاسبی سفالگران هم کساد نمیشود !

فالگوشی

فالگوشی یا فالگوش نشستن از آداب کهن نوروزی است . جوانان چه دختر و چه پسر به کوچه ها می آمدند و دستمال هایی را از پشت در به داخل خانه می انداختند تا صاحب خانه آنرا از خوراکی و هدیه های نقدی پر کند و جوان تا زمانی آن دستمال را به او برگردانند پشت در خونه فالگوش می ایستاد و چون صاحب خانه از فالگوش ایستادن در این رسم مطلع است مراقب صحبت هایش هست !

قاشق زنی

در روز چهار شنبه سوری ، زنان چادر بر سر و نقاب بر چهره کاسه یا قابلمه ای به دست میگرفتند و با قاشق بر آن میکوبیدند تا صاحب خانه آن کاسه یا قابلمه را از آجیل و خشکبار پر کند ! این آیین بر میگردد به زنده شدن ارواح نیکوی درگذشتگان که با روی پوشیده به خانه بازماندگان خود میروند و از آنها هدایایی دریافت میکنند  . طبق اوستا ، پنج روز قبل و بعد از فروردین ، اورمزد ارواح را از دوزخ بیرون میکندو ارواح رها میشوند و این قاشق زنی زبان ارواح است چون قاشق زن و صاحب خانه هیچکدام با هم صحبتی نمی کنند .

شال اندازی

پس از انجام تمام مراسمات ، جوانان ، چندین دستمال و شال ابریشم و حریر به وصل میکنند تا به 3 متر برسد ، بعد از طریق بام خانه  شال را از بخش هایی مانند هواکش تنور یا هواکش شومینه وارد خانه میکردند و با چند سرفه صاحب خانه را متوجه خود میکنند . صاحب خانه که از وجود شال انداز با خبر شد ، مقداری هدیه در پر شال میبندد و با تکانی ، به شال انداز خبر میدهد که هدیه اش آماده است .

آداب نوروز

از نام نوروز خیلی چیز ها را میتوان دریافت . نو روز ! روز نو یعنی یک روز جدید که همه چیز نو باشد ! خب پس مردم شروع به جدید و نو کردن خانه هایشان و خودشان میکنند .


خرید

بهترین قسمت های این جشن خرید ها و تمیز کاری هایش است که در عین سختی لذت های خاص خود را دارد . در اسفند ماه ، فروشگاه ها و بازار های شهر ها پر از اجناس جدید میشود . گاهی اوقات در بعضی از مراکز خرید جا برای سوزن انداختن هم نیست . مردم پوشاک و خوراکی های مورد نیاز خود را تهیه میکنند . مهمترین وجه خرید ، خرید آجیل و میوه جات است ! خرید ها هنوز تمام نشده که نوبت به خانه تکانی میرسد !

خانه تکانی

برای نو شدن باید غبار را از سر و صورت خانه و کاشانه ی خود برداریم . بعضی ها در تمیز کردن خانه هایشان از سوراخ پریز برق هم نمیگذرند !! بعضی ها علاوه بر تمیز کاری ، ممکن است وسیله ای را جایگزین وسیله ی قبلی خود بکنند یا افرادی خانه شان را تغییر دکوراسیون میدهند و افرادی که پولشان از پارو بالا میرود خانه ی بزرگتری میخرند و تمام وسایل قبلی شان را میفروشند و وسایل جدید میخرند .

هفت سین

عده ای معتقدند که هفت سین در واقع هفت شین است . هفت شین عبارت بودند از شهد و شیر و شراب و شکر ناب و شمع و شمشاد و شایه .

اما نکاتی از گذشته قابل توجه است ، اینکه اجزای هفت سین باید 5 ویزگی داشته باشد .

1 . دارای نام های پارسی باشند .

2. با سین شروع شوند .

3. از گیاهان بدست بیایند .

4. خوردنی باشند .

5. نامی ترکیبی نداشته باشند .

در این صورت با رعایت این ویزگی ها ، هفت سین عبارت اند از : سیر ، سمنو ، سیب ، سبزه « منظور از هر سبزی است » ،سماق ، سنجد و سرکه .

به جز اجزای اصلی ، مواردی مانند قرآن ، ماهی قرمز ، تخم مرغ رنگ شده ، آینه و شمعدان و ... نیز بر سر سفره های هفت سین وجود دارد .

لحظه تحویل سال

ساعاتی قبل از تحویل سال ، کارهای خید و خانه تکانی باید به اتمام برسد . سفره ی هفت سین پهن میشود . افراد خانواده لباس های نوی خود را به تن میکنند و دور سفره جمع میشوند . بزرگان فامیل دیوان شعر حافظ یا قرآن میخوانند یا میتوانند ویژه برنامه های تلویزیونی را دنبال کنند تا زمانی که به قول معروف توپ سال تحویل در شود !! بعد از تحویل سال ، افراد هم را در آغوش میگیرند و سال جدید را به هم تبریک میگویند ، به هم هدیه و عیدی میدهند و از میوه ها و شیرینی های سفره میخورند .

حاجی فیروز  و عمو نوروز

حاجی فیروز یا خواجه پیروز و عمو نوروز ، یک باور عامیانه میان ایرانیان هستند . حاجی فیروز در روزهای اول سال جدید به همراه عمو نوروز به  شهر ها می آیند . حاجی فیروز با کلاهی دوکی ، گیوه های نوک تیز ، لباس های سرخ ، سر و صورت سیاه و دایره زنگی و تنبک به شهر ها می آید و مژده آمدن نوروز را به همگان میدهد . از طرفی عمو نوروز هم به همراه حاجی فیروز به این شهر و آن شهر میرود و به کودکان عیدی و هدیه میدهد . دقیقا همان کاری که بابا نوئل در زمان کریسمس انجام میدهد .

حاجی فیروز ، به عقیده ی مهرداد بهار ( از پسران ملک الشعرای بهار ) نویسنده و پژوهشگر ایرانی به داستان سیاوش باز میگردد و برگرفته از اساطیر تموز ( خدای اسطوره ای سومر باستان ) است . او معتقد است که چهره سیاه او به معنای بازگشتن از دنیای مردگان است و لباس سرخ او نشان از خون سیاوش دارد و همچنین سیاوش میتواند به معنای مرد سرخ رو نیز باشد . طبق ترجمه لوح اکدی ، دوموزی همسر ایزد تموز در نیمی از سال با لباس سرخ در حال نواختن دایره و دنبک به دنیای زیر زمینی میرود  و همسرش را پیدا میکند . و این میتوانند ایده ی مهرداد بهار را تایید کند .

حاجی فیروز در این شهر گردی هایش چندین شعر میخواند :

حاجی فیروزه، سالی یه روزه،
همه می‌دونن، منم می‌دونم،
عیدِ نوروزه، سالی یه روزه.

..........

ارباب خودم، «سامبولی بلیکم» !
ارباب خودم، سرِتو بالا کن!
ارباب خودم، لطفی به ما کن،
ارباب خودم، به من نیگا کن!
ارباب خودم، بزبز قندی،
ارباب خودم، چرا نمی‌خندی؟

...................

بشکن بشکنه؛ بشکن!
من نمی‌شکنم؛ بشکن!
اینجا بشکنم، یار گله داره،
اونجا بشکنم، یار گله داره؛
هر جا بشکنم یار گله داره این سیاه بیچاره چقد حوصله داره!

دید و بازدید

در طول تعطیلات نوروزی که 13 روز است ، خانواده ها به هم سر میزنند و همدیگر به خانه های هم مهمان میکنند . برای هم هدیه میبرند و چندی را در کنار خوش میگذرانند . تخمه و آجیل میخورند و با هم گپ فامیلی میزنند .

طبیعت گردی

در فروردین ، طبیعت گردی حال و هوایی بی همتا دارد ، گردش در طبیعت ، آن هم هنگامی که همه ی درختان سر سبز و پر شکوفه اند واقعا جذاب است . طبیعت گردی در ایام نوروز رواج داشته و هنوز هم افراد بسیاری در ایام نوروزی به طبیعت گردی میپردازند .

سیزده به در

بعد از دوازده روز جشن و شادی ، مردم روز سیزدهم از فروردین را برای دور کردن نحسی از خود به طبیعت میرفتند و به قول عامیان ، ماندن در خانه در چنین روزی پسندیده نیست . سیزده به در خود رسوم جالبی دارد ، به طور مثال ، رسم سبزه گره دادن ، سبزه به آب دادن و یا کاهو و سکنجبین خوردن !

یکی از این رسوم ، سبزه گره دادن است . در اوستا ذکر شده که مشیه و مشیا دختر و پسر کیومرث ، اولین پادشاه ، در روز 13 فروردین ازدواج نمودند و با گره دادن علف سبز این پیمان را بنا نهادند . و اکنون دختران و پسران دم بخت با گره زدن سبزه آرزو میکنند تا در سال جدید بختشان باز شود !

مراسم سیزده به در پایان تمام مراسمات نوروزی است !!!

هفت سین نوروزی در کنار آرامگاه کوروش بزرگ - پاسارگاد

اجزای کامل سفره هفت سین

تصویری از سفره هفت سین در مخروبه های تخت جمشید

( تخت جمشید یا در واقع پارسه ، ساخته ی داریوش بزرگ است و علاوه بر اینکه پایتخت بهاری هخامنشیان محسوب میشده ، برای برپایی جشن نوروز بنا شد )

خانه تکانی 

عمو نوروز

حاجی فیروز

نوروز نزدیکه ...

شاید خیلی ها برای سال جدید لحظه شماری میکنن . به همه جهان سال جدید و نوروز رو تبریک میگم ... آداب و رسومی که در موردش صحبت شد ، فرهنگ ایرانی هستن و برای هر ایرانی احترام به آونها یه وظیفه است . امیدوارم این فرهنگ همیشه پا برجا باشه و اگر باشکوه برگزار نمیشه ... روزی باشه که زیبا ترین جشن دنیا بشه .

پیشاپیش نوروز مبارک .

مراقب خودتون در شب چهار شنبه سوری باشد .

یک فرهنگ ...

قرار شد موضوع بلاگ فرهنگ باشه اما فرهنگ سازی نباشه . ما از فرهنگ تمام جهان صحبت میکنیم اما کسی رو به رعایت فرهنگی جز فرهنگ خودمون نخواهیم نکرد .